-Cres que temos moito medo a aprender idiomas, mesmo quen ten estudos superiores?
Penso que cada vez menos. Agora hai moita movilidade, a xente vai estudar fóra ao mellor vas de Erasmus e xente que viaxa por traballo ou vacacións. Ás veces postergamos a aprendizaxe de linguas. Teño a impresión que durante o ensino secundario aprendemos inglés, mais aínda así nos custa soltarnos, aprender a falar con seguridade. Se falamos doutras linguas que non sexan francés e inglés, pois normalmente están fóra das espectativas da xente, mais insisto, penso que iso vai a menos.
-No teu caso foi alemán. Cal foi o motivo para aprenderes esta lingua e logo poderes traducir ao galego e castelán e ao revés?
Matriculeime en Tradución e Interpretación sen moita reflexión mais a min gustábanme as linguas, dábaseme ben o inglés e unha profesora da secundaria recomendoume facer Tradución, logo na facultade vin que debiamos elixir unha segunda lingua estranxeira. En Vigo, cando estudaba eu, tiñas que escoller unha primeira lingua estranxeira, que podía ser inglés ou francés, eu escollín francés e a maiores debías escoller unha segunda lingua estranxeira. Para quen tiña francés había inglés, portugués ou alemán. Co francés non lle collín o gusto, portugués pensei eu que sempre podería aprendela por min mesma, así pois quedei con alemán e comecei de cero, como a maioría de todos os que estabamos no primeiro curso.
-Entre outros traballos realizados, entraches no terreo da creación de subtítulos. Cal foi a motivación para aprenderes esta disciplina?
Na carreira xa tiñamos Produción Audiovisual como materia. Aí foi cando tivemos unhas experiencias sobre este mundo, porque as profesoras de Audiovisual eran moi implicadas e procuraban buscarnos prácticas profesionais no audiovisual e facer subtitulados, mesmo cun proxecto de subtitulado para persoas xordas, entón durante a carreira comezamos por aí. Sobre o documentario ‘Linguas Cruzadas’, sucedeu que marchara de lectora de galego a Berlín, no marco desas actividades eu daba lingua galega, mais tamén algunhas materias de lingüística e literatura. Así foi como lle propuxen a un grupo de alumnos facer un pequeno proxecto de subtitulado. Sobre o documentario ‘Linguas Cruzadas’ era unha visión da situación do galego mirando cara a xente nova. Interesábanos visualizar ese documental en Alemaña e poder ver a situación sociolingüística aquí. A gravación estaba en galego e castelán, entón para escoitalo en galego si, mais tamén nos interesaba abrilo a outro público e por iso lles propuxen o proxecto, aceptaron e eu coordinei dándolles as fases de subtitulado, fixen as revisións mais quen subtitulou foi o alumnado da Universidade Libre de Berlín.
-Tes un texto ‘Lingüística Migratoria e Interpretación en los Servicios Públicos. La comunidad gallega en Alemania’. Sobre as comunidades de galegos e galegas emigradas no estranxeiro existe a idea de que a segunda xeración só fala galego e a lingua do país de acollida. No caso alemán, que ti coñeces, é así ou é ao revés?
Ese texto é o libro que saíu da miña tese de doutoramento que fixen na Universidade de Hildesheim, que está a medio camiño entre Berlín e Hannover. A miña tese baseábase na primeira xeración de emigrantes galegos chegados a Alemaña nos 60 ou 70, centrándome na cidade de Hannover. En cada país danse diferentes casuísticas, non é o mesmo falar dos galegos en Francia que dos galegos en Reino Unido ou en Alemaña. O que vin en Hannover é que entre os emigrantes da primeira xeración falaban galego entre eles, mais moitos xa lles pasaban o castelán aos fillos e fillas. Había de todo, aínda así existía esa tendencia. Xustificábano coa idea do retorno e así reproducían os mesmos procesos da ruptura da transmisión interxeracional no galego. No caso de Hannover, e noutras cidades tamén, había moitas institucións españolas como o consulado, aulas de español para a segunda xeración de emigrantes, a Misión Católica de España que era moi potente ou traballadores sociais de Cáritas. Había un entramado de institucións españolas na emigración que influían na decisión de “se van á escola española, que eran as aulas de español para os rapaces, se lles falamos galego…”, sentían esta presión do castelán estando fóra de Galicia. A segunda xeración, en maior ou menor medida, dependendo a que idade emigraban, os nacidos en Alemaña desenvolvíanse en alemán e funcionaban un pouco como tratudores intérpretes para os pais ou outros membros da comunidade.
-Estase perdendo o galego entre as comunidades de emigrantes?
Si, polo menos os casos que eu coñecín. Logo tamén tes rapaces que falan galego. Tiven a oportunidade de coñecer unha familia enteira, avoa, nai e neto. O neto dicía que, se ben súa nai e súa avoa sempre falaban en galego e por tanto el entendíao perfectamente, a nai faláballe en castelán mais a avoa sempre lle falaba en galego. El dicía entendelo perfectamente e que cando viña a Galicia cos primos, que falaban en galego, el podía entendelos mais el tiña certo reparo porque na emigración tampouco tes ese amparo institucional de ter aulas de galego na escola ou en secundaria. Nas univesidades podes ter a oportunidade de estudalo, mais está pensado para quen fai un labor de difusión da lingua galega no exterior para estudantes estranxeiros, como para alemáns.
-Ás veces parece que desde os lectorados de galego, os mesmos lectores son quen máis dinamizan o coñecemento da lingua con máis actividades.
Depende un pouco da universidade onde esteas. Nos lectorados sempre hai unha figura responsable da institución. O lectorado de galego está ligado a un centro de estudos galegos, entón sempre hai unha persoa responsable no centro. Hai moitas diferenzas entre universidades, nalgunhas hai un interese importante en facer plans e buscar vías de como aproveitar ese orzamento organizando congresos e outras actividades. Logo hai outros onde a persoa responsable é con quen tes que falar para dar o visto bo e logo ti tes carta branca para facer atividades pensadas por ti. No meu caso en Berlín foi algo así, o responsable apoiaba todas as actividades que quixeramos facer e acodía, facía de anfitrión mais eu organizaba un pouco as cousas que me atraían. Fixemos xornadas de cultura galega con filmes, concertos e outras accións.
-Actualmente estás na Universidade de Santiago como investigadora. En que campo estás exercendo ese labor de investigación?
Acabo de chegar como quen di porque me incorporei o 1 de marzo. Estou contratada na Universidade a través dunha bolsa post-doutoral María Zambrano. Si que imparto algo de docencia, porén dedícome máis a investigar, para iso tiven que presentar un proxecto de investigación que no meu caso trata da mediación lingüística por parte de menores. É o que falabamos antes dos mozos e mozas de segunda xeración que aprendían alemán desde pequenos e funcionaban logo como tradutores nas súas comunidades. Iso non é algo exclusivo dos galegos, é algo que se dá na emigración de maneira xeral. O caso é que non coñezo investigacións centradas no estudo destas prácticas na mediación lingüística por parte de menores en Galicia. En España hai algo en Cataluña e no sur de España, mais de Galicia non se sabe nada. Aquí en Santiago estou no Grupo de Investigación Metalingüística da Facultade de Filoloxía, que levan Luz Zas e Gabriela Prego, elas dúas son os membros do grupo de investigación, fun aceptada no seu grupo e desde el traballan moito o tema da diversidade lingüística nos centros educativos de secundarias e traballan tamén con etnografías tamén. A idea é que eu me centre en concreto no tema da mediación lingüística por parte de menores.
-Sobre este aspecto, tiveches unha experiencia no instituto Perdouro de Burela. Como foi esa experiencia ou que plan levabas e se elixiches ti o instituto?
No grupo de investigación traballan sobre todo nun instituto de Arteixo sobre etnografías e demais. Alén diso, colaboran con outros institutos tamén moi implicados, un en Tomiño, outro en Vigo e logo en Burela, con Bernardo Penabade teñen ese contacto co Perdouro. Porén, a situación dese instituto téñena menos explorada. Nunha primeira xuntanza do grupo espuxen cales eran as miñas ideas e aquilo que me apetecía facer. Nesa xuntanza estaba Bernardo que nos recibiu cos brazos abertos, que fosemos a Burela. É un caso particular, unha vila pequena con moita diversidade lingüística e cultural onde conviven persoas de 40 nacionalidades diferentes. Iso podes velo no insituto ademais da rúa. Creo que era o lugar perfecto para facer un estudo deste tipo. Convidounos a ir para unha primeira toma de contacto e estiven tres días facendo diferentes dinámicas con diferentes grupos de alumnado. Resultounos interesante compartillar a experiencia cos rapaces. Acompañoume Luz Zas que me presentou parte do profesorado. Para o seguinte curso, a idea é facer unha programación académica de continuidade para o vindeiro curso. A miña proposta é facer formación para o profesorado en materia de mediación lingüística por parte de menores, porque me comentaron que si é certo o da intermediación dalgúns rapaces e rapazas facendo de intérpretes para novos alumnos e alumnas, para os seus familiares e isto existe, mais está invisibilizado. Os rapaces non son conscientes do que fan cos seus compañeiros. O profesorado axúdase deles mais non hai esa reflexión por detrás de se é bo botar man destes mozos e mozas ou se non. A miña idea era facer algo de formación para o profesorado mais aínda hai que concretalo e o profesorado era receptivo. Tamén facer algo co alumnado, mais non simplemente collelos como obxecto de estudo, senón achegarlles algo a cambio.
