-Ti recibiras formación regrada en relación ao traballo agrario?
Eu fixen o bacharelato elemental en Mondoñedo. Daquela os institutos normalmente tiñan unha especialización. Por exemplo, o de Mondoñedo era un instituto laboral. Iso levaba que o bacharelato elemental fosen cinco anos e non catro. O que era industrial cargaban as tintas nese campo e o que era laboral cargábanas no campo agrario. Así foi como en cuarto curso estudei agricultura e en quinto gandeiría. Fóra diso, non recibín ningunha outra formación e o que estudei foron unhas nocións sen profundar moito. De todas maneiras, a min aproveitábame porque eu era fillo de agricultores, pasei a vida no agro e todo iso a min quedábame moito máis cercano que as Guerras Púnicas. Nunca fun bo estudante, mais esas cadeiras non tiñan dificultade ningunha para min.
-Como entraches en contacto co movemento agrario e cal foi a túa relación con el?
A miña relación naceu alá polo 1978 cando son convocadas as eleccións ás cámaras agrarias. Penso que daquela altura o sindicato xa estaba consolidado ou con trazas de consolidarse. Todo grazas ao compromiso e esforzo de labregos axudados polos CAL (Comités de Axuda á Loita Labrega). Toda esta xente foi pelexando en determinados lugares para combater os abusos de poder que impedían desenvolver os seus dereitos máis elementais en beneficio de intereses alleos aos nosos labregos e ao país, como segue acontecendo, como se fose unha colonia, tal como acontece a día de hoxe. A xente que formaba os CAL eran ás veces persoas con pouca relación co campo: mestres, cregos, axentes de extensión agraria e que comezaron a levar determinadas loitas até a legalización dos sindicatos agrarios.
-Arredor dos CAL, das Comisións Labregas e o sindicalismo agrario, coñeces a súa formación?
Sei que en 1973, coa axuda dos CAL, fóronse conformando os primeiros núcleos como o de Ribademo, Guísamo, mais foi en 1977, durante a Transición, é cando se legaliza o sindicato que se definía como independente, galego, unico e solidario. A partir de aí foise presentando o sindicato á xente, a base de moito traballo nas parroquias e alí onde se podía contactar, porque isto non se podía facer en todas partes. Esta última circunstancia debíase á presión dos caciques, dos propietarios vilegos condicionaba a presenza dos labregos no momento de realizar as xuntas. Debemos ter en conta que saiamos dunha dictadura onde calquera xuntanza deste tipo tiña graves consecuencias. Pouco a pouco foise superando o medo e para as mobilizacións e xuntanzas o lema era “Comisións Labregas en todas as aldeas”.
Penso que daquela altura o sindicato xa estaba consolidado ou con trazas de consolidarse. Todo grazas ao compromiso e esforzo de labregos axudados polos CAL (Comités de Axuda á Loita Labrega)
-Sobre o período en que estiveron na clandestinidade as Comisións Labregas, cales foron os principais riscos que afrontaron?
Eu penso que a loita máis trascendente do sindicato foi a da cota empresarial labrega, que tivo un resultado satisfactorio. Para min houbo un antes e un despois, porque foi unha loita encarnizada durante varios anos e abrangueu varios anos, afectando a toda a Galicia rural e indirectamente á Galicia urbana. Houbo moitos enfrontamentos coas forzas represivas, moitos feridos e fortes presións polos funcionarios recadadores con ameazas de embargo. Despois, co paso do tempo, esa loita demostrou con claridade que a unión fai a forza e que as loitas polos dereitos e contra as inxustizas gáñanse na rúa. Con aquela vitoria o sindicato saíu moi reforzado e a súa militancia, eu diría que os labregos en xeral, gañaron en autoestima. Isto permitiu afrontar outras cuestións como as cotas do leite con afouteza anque non sempre cos resultados esperados.
Sei que en 1973, coa axuda dos CAL, fóronse conformando os primeiros núcleos como o de Ribademo, Guísamo, mais foi en 1977, durante a Transición, é cando se legaliza o sindicato
-Cales foron os principais retos que afrontou o sindicato cando xa foi legalizado?
A tarefa non foi nada doada. Realmente un sindicato ten a forza que lle dean os seus afiliados, porque iso é o sindicato. Saiamos dunha situación onde os abusos e atropelos eran algo habitual na xudicatura, na administración local, na Igrexa e no ensino. Na administración local había unha taxa ou imposto por ter un carro. Na xudicatura, avalando o roubo dos montes en man común. A igrexa, que cumpriu un papel nefasto, pois en todas as parroquias era obrigatorio ir á misa os domingos. Na miña parroquia era obrigatorio comungar polo menos unha vez ao ano. Recordo que a xente ía confesarse e comungar, despois de facelo dicíanlle ao cura: “ai ho!, vin e?, vin, bórreme!”, porque tiñan unha lista das persoas que ían e non ían comungar. Partiamos desa situación e agora mirando para atrás, eu que me criei e vivín no agro, vexo que a falta de respecto e consideración, negar a túa lingua e cultura, cando non obrigándote a usar unha lingua allea, todo iso crea un pouso ou mesmo unha ferida que se perpetúa no tempo. Iso pode producir un complexo de inferioridade, de acatamento, someténdote sen ti mesmo caer na conta. Esa é a figura do colonizado. Por iso, definir os retos é complicado. Vas e vas indo ás tentas, tratando de que uns e outros axuden, ás veces facendo determinadas accións porque se deben facer, por dignidade e outras veces por interese material, porque é así.
-Durante aqueles anos o beneficio que poderían tirar os agricultores do seu traballo sería pouco.
Non era igual aquela xente que por circunstancias xeográficas e climáticas se podía adicar á horta, ou ter a horta como unha axuda á agricultura e á ganadería, non era o mesmo que aqueles sitios onde non se daban as condicións para este tipo de explotacións. Por tanto, o nivel dunha xente a outra, aínda sendo todos do mesmo oficio, non era igual. Os meus pais e logo eu, compaxinabamos agricultura, gandería e horta. A maior rendibilidade estaba na parcela da horta, porque co mesmo traballo, co mesmo esforzo, sacabas unha rendibilidade máis grande. Por iso digo que hai moitas diferenzas. Cando eu me criei era unha agricultura de subsistencia, vendías o que che sobraba ou vendías os becerros. Se tiñas catro vacas podías non ser un labrego forte mais si aceptable.
-Houbo expropiacións a agricultores que se negasen a entrar en concentracións parcelarias ou que non quixesen plantar eucalipto en determinados terreos?
Non me consta que as cousas chegasen a ese extremo, polo menos onde eu vivo. Tampouco me chegaron comentarios doutros compañeiros que poderían telo falado ás veces, mais non me consta. Mais xa sabemos que o poder ten moitos medios para convercerte de facer aquilo que lle convén ao capital e non o que che convén a ti. No caso das concentracións parcelarias, moitas veces eran solicitadas por grupos de xente dunha parroquia determinada.
Esa loita demostrou con claridade que a unión fai a forza e que as loitas polos dereitos e contra as inxustizas gáñanse na rúa
-Entrar na UE foi positivo ou negativo para as explotacións máis próximas a ti?
Só hai que mirar arredor noso para ver o abandono do rural, maioritariamente habitado por catro maiores esperando a morte. Unha desfeita que tamén viven vilas dependentes do rural, pois moitos profesionais, desde tendas até avogados, entendían que aquelas loitas non eran cousa deles senón dos agricultores. Mais a morte do campo trouxo a morte de moitas destes profesionais. A UE é un mercado das multinacionais onde todo é mercadoría. Desde Bruxelas deseñan o que debe producirse ou non, conforme os intereses dunha minoría. Nese contexto, unha nación como a nosa, Galicia, convértese nun patio traseiro, empobrecendo o campo máis facéndoche ver que te enriquecen, un exemplo son os eucaliptos e a enerxía eólica.
-Tamén destaca de ti a actividade que desenvolves arredor da figura de Manuel Leiras Pulpeiro, escritor e médico, un home moi preocupado por quen vivía arredor del?
Eu non só teño actividades arredor de Leiras, senón tamén doutros autores e políticos da nosa cidade, sobre todo republicanos que sufriron e padeceron a represión franquista. Leiras Pulpeiro, desde o punto de vista literario, médico e sobre todo, humano, é un exemplo de vida. Eu sempre digo que Leiras debe vivir en nós, pois é a única maneira de transmitir os seus grandes valores morais ás xeracións vindeiras. Desa maneira, cando facemos un roteiro, tamén nos acordamos de Noriega Varela, de Cunqueiro e de Luis de Luaces, quen fixera a primeira festa da árbore, quizais a primeira en toda Europa, alá no século XVI. As pontes que me unen a Leiras son moitas, pois para min é un santo laico.
-Como transcorren estes roteiros?
Pois basicamente en ir por lugares e casas onde viviron estas persoas. Realmente somos un grupo de amigos facéndonos a idea que o personaxe mencionado está vivo, está con nós a través da súa escrita e deixamos que nos fale e nós escoitamos. Así fixemos “A Ruta do Galo de Leiras”, un poema que no seu día fora premiado. E lendo ese poema facemos o percorrido que fixeron os rapaces para ir detrás do galo pola parroquia de Masma e lemos os versos de Leiras como se estivera con nós. Tamén hai uns días, coa colaboración do profesor Bernardo Penabade, fixemos o percorrido da novela A Besta, de Xan de Masma, un carlista que escribiu en galego unha novela contra os liberais.
-Tamén participaches en actos como “Fusilados” en memoria dos represaliados e represaliadas republicanos despois do golpe de estado do 1936. Estase perdendo aceleradamente a memoria destas persoas?
Certamente, mais a memoria sempre estivo secuetrada e atada polo medo e o terror, por tanto non puido ser transmitida de pais a fillos. Agora tentamos recuperala na medida do posible. Aínda quedan figuras sen recuperar, algunhas delas nin nós sabemos que hai que recuperalas e son moitas. Mais perdéronse no tempo porque durante corenta anos non se transmitiu na tradición oral.
Eu sempre digo que Leiras debe vivir en nós, pois é a única maneira de transmitir os seus grandes valores morais ás xeracións vindeiras
-Existe algunha figura da que se debe recuperar a súa memoria polo seu peso antes do golpe de estado?
Hai moitas persoas anónimas que por xustiza se deben recuperar. Podemos dicir que todos os mortos e condenados a penas de cadea da corporación local, arrestados en febreiro de 1936, deberan merecer máis atención, respecto e consideración por parte de todos e todas, porque nós somos porque eles foron, aínda que as cousas están como están. Cousas como estas non figuran no ensino. Estes días estamos a recuperar a figura de Cándido Carreiras, que foi republicano fervente, amigo de Leiras, fora que proclamara a República desde a balconada da casa consistorial, que as autoridades locais se facían reacias “á espera de”. Cándido Carreiras fixo o papel de alcalde dentro dunha xestora organizada antes das eleccións. Carreiras cando se veu cos atributos de alcalde, unha das primeiras cousas que fixo foi arrodearse do boato municipal e ir á tumba de Leiras, petar nela e dicir: “Leiras, Leiriñas, chegou a nosa, chegou a República”. De Cándido Carreiras, só por transmisión oral, sabemos que foi enterrado no cemiterio civil xunto a Leiras Pulpeiro, oficialmente non consta en ningún lado onde foi enterrado. Non foi xulgado mais si encarcerado.Carreiras salvou a vida física mais morreu de pena. Fisicamente puido mal vivir grazas a unha alma caritativa que lle pagaba un bolete de pan todos os días. Así que, por suscripción popular esperamos ter un mausoleo como se merece para inauguralo o 14 de abril, Día da República. Así que quen queira donar algo para o mausoleo hai unha conta aberta en Abanca.
