-Describe as liñas argumentais que quixeches mostrar en “Morabeza”.

“Morabeza” é unha peza documental que trata do caso de integración, ou convivencia pacífica, que leva existindo en Burela desde os anos 70 até o de agora, de xente caboverdiana con galegos, e como transcorreu esa integración con persoas que se enrolaron en barcos para pesar e habendo xa hoxe, familias de cuarta xeración, criados e considerados totalmente galegos. É un percorrido desde a súa chegada á obra de Alúmina-Aluminio, cando a planta comeza a funcionar e remata a obra de construción da mesma, estes caboverdianos non entran a traballar aí. Algúns deles non queren seguir na construción, e como xa eran mariñeiros en Cabo Verde, comezan a traballar en barcos de pesca. Isto coincide cun éxodo de xente do mar que encontra traballos en terra e os mariñeiros caboverdianos cobren as vacantes nos barcos. Desta maneira é como se formou a colonia caboverdiana en Burela.

-Que significa “Morabeza”?

Significa “hospitalidade”. É unha palabra que vén do creoulo que falan en Cabo Verde, unha mestura de portugués e linguas africanas, pois o arquipélago foi porto para o transporte de escravos cara América. O título escollino por esa “hospitalidade” que houbo en Burela cara eles e a hospitalidade que eles teñen como pobo, un trazo que nos une.

“Morabeza” é unha peza documental que trata do caso de integración, ou convivencia pacífica, que leva existindo en Burela desde os anos 70 até o de agora

-Como construíches o documental desde o nacemento da idea e quen che axudou a chegar até o momento de gravar?

Son desa xeración que xa vía como algo normal ter compañeiros e compañeiras caboverdianas na aula. Meu pai é de Nois, en Foz, e durante dous anos fun ao colexio alí. Na miña aula había un único caboverdiano, que era fillo de Antonina de Cangas, unha das primeiras mulleres que chegou a Galicia, unha grande integradora, unha muller que fai tanto pola cultura caboverdiana como pola galega. Tiven a inmensa sorte de entrar nesa cultura por ser amigo do fillo de Antonina. Na súa casa comín por primeira vez espigas de millo, vía unha muller que levaba cousas na cabeza. Iso eran cousas que nin a miña nai nin a miña avoa facían. Tiñan outra cultura, outra cor de pel, algo que é inevitable observar porque pola vista entran a maioría das cousas. A medida que crecín e fun coñecendo a máis mozos e mozas caboverdianas vin como se integraban na vida diaria sen problemas. Cando comecei os estudos de audiovisual, facer un traballo como este era unha idea que xa tiña na cabeza. Sobre todo buscaba darlle resposta a preguntas como de onde viña esa xente. Cando comecei a rodaxe, persoas maiores que andaran ao mar canda eles nunca se preguntaran de onde viñan estes caboverdianos. Tiñámolo todo asumido e eu quería responder tamén a por que viñeron ou como é o lugar de onde veñen. Isto é como unha homenaxe a eses homes e mulleres que axudaron no impulso da pesca e industria pesqueira en Burela nos 70, 80 e 90. Eles estiveron aí para converter Burela no porto que é hoxe. Eles foron man de obra como os mariñeiros de aquí.

o título significa “hospitalidade” en creoulo caboverdiano escollino por esa “hospitalidade” que houbo en Burela cara eles e a hospitalidade que eles teñen como pobo

-Con quen contaches para a realización deste documental?

Cando comecei a escribir tiven conversas moi longas con Antonina para que me contase como foron os anos de chegada, os anos do comezo. Coñecín mulleres que levaban tamén moito tempo, algunhas estaban no grupo de Batuko, falei con Bernardo Penabade, falei con Herminia, a cronista oficial de Burela, para que me contase como era o porto aqueles anso, falei coa Asociación A Moncloa de mariñeiros retirados para ter unha visión do mar naquel tempo e como eles entraran no mar e como era a convivencia nos barcos. Así fun coñecendo historias reais coas que compuxen o guión de “Morabeza”.

-Viches reticencias cando explicaches a idea de gravar á comunidade caboverdiana ou estas persoas teñen asumido que son como unha excepcionalidade dentro de Galicia?

Facilitoume moito as cousas ir da man de Antonina. Onde fala esta muller non hai problema. Non vin tampouco reticencias en Cabo Verde, porque se vas e eles ven que es branco e dis “son de Burela”, a min polo menos abriume portas. Tampouco vin reticencias nas nais dos que foron os meus compañeiros de aulas. Eles si que viron neste caso que se ía viaxar a Cabo Verde. Gustáballes moito a idea de que a súa familia caboverdiana vive en Burela e tamén que os de aquí se vexa como se vive no seu país. A idea gustoulles como dicindo “por fin van confluír dous mundos”, porque eles son migrantes, o mesmo que foron migrantes os galegos e galegas cando deixaban o seu lugar para ir ao estranxeiro. Tamén lles gusta mostrar aquilo que foron conseguindo durante os seus anos na vila galega.

-“Morabeza” está pendente de ser emitida na CRTVG. Cal foi o elemento definitivo para convencelos das posibilidades deste traballo?

Non sei se por sorte ou por desgraza, a migración está en boca de todos, sexa polos discursos que hai agora mesmo ou se é pola guerra, ou os discursos da ultradereitoa ou da esquerda defendendo defendendo a migración como algo positivo. Isto falouse nunha reunión, viron unha anécdota que se pode trasladar a calquera outra parte do mundo, porque non deixa de ser xente buscando un porvir e un futuro mellor. Ven unha convivencia pacífica, non é unha integración ao cen por cen, pois a integración significa outras cousas, por tanto temos unha convivencia moi boa. Mesmo chega a haber familias interraciais. Para que houbese interacción as culturas deberan mesturarse máis. Aínda que haxa caboverdianos que tocan a gaita ou xogando ao fútbol no Burela ou no Burela FS, creo que o principal paso é dos bureleses para entenderen como é a comida de Cabo Verde ou a música. En tal caso, hai unha convivencia excepcional de máis de 45 anos.

A idea gustoulles (á comunidade caboverdiana) como dicindo “por fin van confluír dous mundos”

-Que impresións tiveches das reaccións que deixaban ver os responsables da CRTVG que viron o documental?

É ver Cabo Verde, enfoques onde enfoques alí é ver África. Iso é o máis impresionante e tamén historias que enganchan. Iso puidémolo observar cos trailers que fixemos con imaxes promocionais e sobre todo, a música de Batuko.