“Poño eiquí a Sargadelos por paisaxe romántica“. Así comezaba Álvaro Cunqueiro un dos artigos seleccionados por Miguel Somovilla na antoloxía xornalística ‘Al pasar de los años‘. O escritor mindoniense destacaba o “sombrío silencio e melancolía das ruínas” no lugar onde, 160 anos antes da súa visita, Antonio Raimundo Ibáñez puxera en marcha a primeira siderurxia integral do Estado, e posteriormente unha empresa de cerámica.
Así comeza a peza de Cunqueiro, que remata lamentando a frustración do que moitos historiadores sinalan como o primeiro intento de capitalismo industrial en España. “Sargadelos ten a soidade enorme deses lugares onde o gran soño dun gran home se derrumbou“, conclúe. Escribía o autor de ‘Merlín e Familia‘ no 1951, sen saber que Isaac Díaz Pardo non tardaría en partir do exemplo do Marqués de Sargadelos para iniciar, a uns centros de metros de distancia, un proxecto que cambiou a historia cultural de Galicia.
Quenes visitan o Conxunto Histórico-Artístico de Sargadelos aseguran que é especial, tanto se non son conscientes do significado histórico do emprazamento como se senten o peso da historia que hai detrás. É un enclave cultural e natural que se resiste a vivir na melancolía traducida ao papel por Cunqueiro, ou que quizais parta dela para afirmarse como un lugar onde estar, onde pasar o tempo.
O caso é que algo se move na área dos antigos fornos, das cabaleirizas, do breve Paseo dos Namorados que leva á presa do río Xunco, construída para o aproveitamento industrial do caudal, e mesmo hai quen di que Sargadelos “está de moda“. O Concello vén de reforzar a sinalización dun dos “principais atractivos” do municipio de Cervo.
SETE EMPRESAS
Á revitalización do Conxunto Histórico-Artístico contribuíu o chamado Centro de Emprendemento e Artesanía, nos locais rehabilitados -máis un alpendre- no edificio das antigas cabaleirizas, que saíron nos últimos anos a concurso público cun prezo de explotación ou alugueiro simbólico, ao estar bonificado ao 90% polo Concello. O obxectivo, reavivar unha área cargada de simbolismo e cun enorme potencial turístico.
A día de hoxe están instalados na zona o establecemento de fabricación e venda de táboas de surf artesanais “Serea Surfboards”, o obradoiro creativo con tenda e estudo de tatuaxes “Enigma”, o centro ecuestre “Cabaliño de Pao”, coa actividade suspendida polo momento polas restricións que conleva a Covid-19, o café bar cultural A Sacabeira, a cantina de alimentación ecolóxica “Marmeladas A Morena” e o centro terapéutico rehabilitador “Pasiños na Lúa”.
Á nómina sumouse a finais do pasado ano o taller de forxa artística de Telmo Cao, que se ubica na antiga nave de fundición.
“TRABALLAR AQUÍ IMPÓN RESPECTO POR ONDE ESTÁS”
Para Cristina Rodríguez, de Marmeladas A Morena, traballar no conxunto histórico-artístico é “un luxo”, pois criouse en Sargadelos, “a menos dun quilómetro de aquí”. Coñece a historia “dunha das primeiras experiencias industriais desta magnitude na Península, pero unha industria singular”, resume, e afirma que “ter unha empresa nun sitio coma este impón respecto por onde estás; lévate a procurar un trato máis persoal, cercano, a facer as cousas máis pouco a pouco”, indica.
A historia deste obradoiro de doces -que é hoxe tamén unha cantina ecolóxica, e que ofrece ademais almorzos e merendas, así como repostería vegana- comezou cun excedente de mazá na casa de Rodríguez, que a levou a probar no ámbito da gastronomía artesanal. “Paradoxicamente, eu non son moi froiteira”, ri. Comezou compaxinando o seu traballo nun laboratorio de Lugo, no que cumpría dez anos, co seu negocio, pero hai uns meses, coa pandemia, decidiu redobrar a aposta por A Morena.
“Ao principio a xente preguntábame: ‘que fas aquí?'”, sinala. O conxunto histórico-artístico de Sargadelos non se ubica exactamente no núcleo poboacional do mesmo nome, senón a varios centos de metros, nin tampouco preto da capital municipal, Cervo. Trátase dunha zona afastada das vivendas que mesmo ten problemas de cobertura, un contratempo para os emprendedores.
O PROPIO NOME DE SARGADELOS, UNHA MARCA
Pero as eivas con Internet, que o Concello traballa para subsanar, son compensados co tremendo polo atracción que supón a contorna. Rodríguez teno claro: “O propio nome de Sargadelos, sexa aparellado á actual cerámica, á antiga fundición ou ao Paseo dos Namorados, é en si unha marca, un reclamo“, expón. “Moita xente vén a ver simplemente a zona e atopa isto, logo queda a mercar ou a tomar un café; hai unha simbiose, porque logo esa xente tamén volve comprar e aproveita para estar por aquí ou dar unha volta. Creouse unha oferta moi interesante, que mestura artesanía e ocio“, resume.
“ESTE É UN LUGAR ESPECIAL PARA MOITA XENTE, UN OASIS”
“Moitas veces preguntáronme se este era o lugar, senón sería mellor un núcleo de poboación porque en inverno habería menos xente, pero non teño dúbidas de que a contorna é un plus”, expón Alba Fernández, que rexenta coa súa parella, Bruno González, o café bar cultural A Sacabeira.
Fernández traballaba na Asociación de Axuda ao Enfermo Mental da Mariña e González gañaba o pan na construción. Ambos buscaban desde había anos un emprazamento para un establecemento co que fantaseaban. “Preguntamos en varios sitios e a idea inicial era quedar en Burela, onde vivimos, pero este sempre foi un lugar especial para moita xente, unha especie de oasis, e cando xurdiu a oportunidade vimos que era un lugar perfecto”, expón.
Como novatos no oficio, Fernández conta que ao principio tiñan tantas dificultades que eran as persoas contratadas como extras quenes ensinaban algunhas das tarefas aos propietarios do negocio. “Pero os clientes tiveron moitísima paciencia con nós. Non só iso, senón que nos traían cousas, limóns, verduras… Penso que había ganas dunha oferta así”, lembra. A Sacabeira, cuxa programación cultural está en stand by á espera de que mellore a situación sanitaria marcada polo coronavirus, ofreceu concertos, teatro profesional, contacontos e recitais para nenos, recitais de poesía, xornadas gastronómicas ou exposicións, como a que acolle estes días, da ilustradora barreirense Lucía Vila.
O LUGAR ESCOLLIDO POLAS FAMILIAS
“Agora estamos como cando te tes que moder a lingua, con moitas ganas de retomar a actividade cultural, pero hai que esperar”, admite. A clientela da Sacabeira é diversa; hai xente nova, pero predomina a veciñanza de mediana idade e acoden moitas familias, que nas fins de semana, e nun contexto como o actual, buscan o aire libre e desfrutan da beleza e a tranquilidade da contorna.
Fernández séntese con frecuencia “unha privilexiada”, afirma, “cada día que veño traballar aquí e miro o que hai en frente. Miras ao teito e motiva moitísimo traballar nun edificio do século XVIII“, remarca.
Ao dinamismo da zona contribuíron tamén, ademais da propia actividade cultural da Sacabeira, distintos mercados -con motivo do Nadal ou do Día dos Namorados– impulsados polos empresarios. “É unha forma de animar á xente a vir, de dar a coñecer os nosos negocios e tamén de dar a coñecer outras propostas de fóra”, explica Rodríguez.
A FORXA VÓLVESE SENTIR NA ANTIGA NAVE DE FUNDICIÓN
A última empresa asentada foi o taller de forxa artística de Telmo Cao, e quizais é de todas a que garda un maior valor simbólico, pois continúa unha tradición neste lugar de máis de dous séculos.
Ubícase na antiga nave de fundición de Sargadelos, do século XVII, un lugar que “é o propio para traballar e desenvolver a actividade, pois antes da fundición había forxas. Formar parte disto, dalgunha maneira, é algo que te enche”, remarca.
“O OFICIO NON CAMBIOU CASE NADA”, AFIRMA O FERREIRO
“Este é un oficio que non cambiou desde a época do Marqués de Sargadelos“, explica este escultor do metal. “Séguese a utilizar carbón, aínda que esta vez non é das fragas de Rúa. O ferro forxado e a forma de traballalo son exactamente iguais. Facémolo a base de golpes, quentando o ferro nas forxas, unha delas de carbón tradicional e outra de gas. Unha vez está quente, dámoslle forma ao material cos martelos pilóns e acabamos a peza a man. Só cambia que o meu martelo pilón funciona cun motor eléctrico e hai séculos facíao hidraulicamente coa auga que viña da presa de debaixo da Casa da Administración. Facemos o mesmo, con novas técnicas, novas máquinas, para ser competitivos, pero o a esencia é a mesma”, remarca.
Por todo isto, Cao entende que é un lugar “idóneo” para cumprir o seu obxectivo de crear emprego, “metendo máis forxas e máis forxadores“, e tamén de divulgar o seu oficio con cursos ou obradoiros. “Quero conservar e fomentar o patrimonio cultural da forxa, que é escaso, porque para aprender tiven que percorrer medio mundo”, subliña.
DIVULGAR E CONSERVAR A FORXA
Natural de San Cibrao, Cao comezou no seu oficio na Coruña, onde seu pai era profesor na Escola de Artes e Oficios. Formouse en escultura na Pablo Picasso da cidade herculina e especializouse na rama de metal. Iniciou a súa actividade cun taller en Abegondo e despois de traballar na Sagrada Familia asentouse tamén a nivel laboral en Vic. Ademais, traballou en varias empresas de Italia. Ten clientes de todo o norte peninsular, de Cataluña, Francia ou Menorca. Agora aposta por volver á casa e deixar o emprazamento coruñés.
Cao vén de rematar unhas escaleiras para unha vivenda en San Cibrao, cun deseño baseado nas ‘olgas’ da Mariña. Agora traballa en portalóns para un palacete construído en Cataluña no 1749. O “debuxo”, a idea primixenia, é a parte máis importante do traballo, expón, buscando “que cada peza sexa única e de gran calidade, cun cariz artístico. Os clientes levan tamén unha parte dunha cultura, dunha paisaxe. Tendo a inspirarme na natureza, nas árbores ou na vexetación; por exemplo, fixen unha cancela que ten a forma dunha parra seca“, engade.
EXPECTACIÓN
A súa actividade, e tamén o propio edificio, causan tanta expectación que Cao tivo que poñer unhas cordas nas portas para lembrarlle á xente que non pode entrar no taller sen avisar. A curiosidade pode coa melancolía no Conxunto Histórico-Artístico de Sargadelos.
