-Existe un estilo arquitectónico e artístico predominante nas igrexas da comarca da Mariña?
Existe unha gran variedade e as igrexas fóronse transformando desde que se fixeron. Por exemplo, temos moi pouco románico. Mais o que domina é o barroco, en concreto un estilo de barroco que se comparte coa parte de Asturias que linda con Trabada. Unha que conserva as trazas de finais do século XVI e comezo do XVII é San Adriano de Lourenzá e San Xorxe. A igrexa de San Tomé quíxose transformar, ten tres naves divididas con arcos e cunha cabeceira con contrafortes oblícuos, que pode estar cuberta con bóveda. As naves están cubertas con madeira e normalmente teñen un adro cuberto na porta e unha espadana con dúas campanas ou unha campana pequena. Logo houbo unha renovación con torres campanario que xa é un estilo máis ecléctico. A máis antiga que se conserva é a de San Martiño, un caso moi especial pois ten unha tipoloxía estraña. Isto débese a que aí viñeron traballar xente vinculada ao Camiño de Santiago procedente de Normandía. É unha igrexa moi especial feita en varias etapas, non é un estilo románico puro. É un templo para visitar se tes uns coñecementos. Unha vez visitei cun grupo de persoas acompañados polo catedrático Izquierdo Perrín, sabía toda a historia da igrexa. Agora apareceron unhas pinturas románicas no presbiterio. Posiblemente estas pinturas foron realizadas polo pintor da catedral de Santiago, pois é un románico vinculado con algunha construción francesa. Ademais, a isto engádese un elemento único en Galicia que é unha Árbore de Xesé que é igual que o parteluz da catedral de Santiago en escultura. É unha árbore onde aparece unha Virxe arriba, ten unha lenda e é moi interesante para visitalo sabendo que é a cousa.
-Se nos cinguimos aos retablos dos altares, o barroco segue sendo o predominante?
Falamos dun período cun rexurdir económico tamén e isto deixouse ver en igrexas que tiñan os seus libros de fábrica, coas súas confrarías e ves que comeza a haber doazóns, mesmo doazóns de fincas. Hai un excedente que se usa para mercar enxovais e outros elementos que chegaron até hoxe, pois noutros lugares desapareceron, polas inclemencias, pola guerra ou pola desamortización. As nosas igrexas foron ben coidadas pola xente. Non hai grandes xoias mais temos cousas moi boas. Houbo un obradoiro en Mondoñedo que logo se estendeu polo occidente de Asturias e a Terra Chá que eran os Castro. Moitos dos santos nas nosas igrexas son dos Castro. Falamos de comezos do século XVII e que aínda traballa nun estilo manierista, entre eles teñen entre outros, o altar da Inmaculada da catedral de Santiago. Sobre o barroco, temos moita madeira dourada nos retablos e na imaxinería. Houbo outro escultor, López Baamonde, discípulo de lonxe do escultor Gregorio Fernández. López Baamonde ten moitos traballos distribuídos pola Mariña e o Occidente de Asturias, unha desas obras foi o primitivo altar maior de San Martiño de Mondoñedo. Logo houbo un taller vinculado ao bispo Muñoz y Salcedo. Todo isto creou un “barroco mindoniense” que necesitaría mesmo un centro de interpretación por ser moi descoñecido.
-A maioría diso acontecía na parte oriental da comarca, mais na occidental tamén se reproducían as mesmas tipoloxías?
En Xove, concretamente na Rigueira onde hai unha romaría de Santo Antonio, o retablo deste santo e outro retablo en Sumoas, son barroco mindoniense. Despois tamén hai traballos doutros obradoiros vinculados á área de Ferrol-Terra. Aínda así, o barroco mindoniense extendeuse moito por esa parte da comarca. En Viveiro, creo que na zona de Miñotos, hai uns retablos vinculados co barroco mindoniense. Logo hai unhas pequenas xoias no Valadouro, na igrexa de Bacoi; unha capela de Santiago que penso pertence a Lagoa, aí temos exemplos de Muñoz y Salcedo. O mosteiro de Lourenzá de finais do barroco foi obra dos Gambino Ferreiro, os grandes en Santiago e que realizaron tamén traballos como o altar dos dominicos en Ortigueira e outro en Castroverde.
-Con posterioridade a este barroco entraron novos estilos na construción de templos e edificios relixiosos?
Si, porque houbo unha serie de novas igrexas que substituíron ás igrexas tardomedievais e un exemplo é a igrexa de Rinlo, e seguindo ese patrón construíronse moitas máis. Son igrexas cunha única nave, con base de cruz latina e unha torre. Este modelo tivo moito éxito na diócese. Logo, tamén podemos ver en pequenas capelas pezas dunha boa elaboración realizadas por mestres de prestixio debido a mecenas, confrarías e sacerdotes con diñeiro.
-Falaba antes dunha bonanza económica na diócese grazas á que se levaron adiante obras como as mencionadas. Cal foi a orixe desa bonanza que axudou ao barroco a entrar na comarca?
Durante ese tempo houbo boas seituras agrarias e os excedentes investíanse neste tipo de obras. Igrexas e mosteiros tiñan moitas doazóns a nivel das confrarías. Repasando os libros das parroquias, caes na conta que as confrarías recibían moita doazón a nivel de fincas, tamén diñeiro e non só xente rica, senón persoas cuns pequenos terreos para “que se rece pola miña alma, a dos meus avós tantas misas ao ano”. Esas terras eran traballadas para confraría que investía ese capital en renovación de campanarios, retablos e outros arranxos.
-Como cualificaría o estado de conservación de todo este patrimonio?
Non é bo e o maior inimigo que ten é pechar as igrexas por días. Antes abríanse todos os días e esa corrente de aire conservaba sobre todo o patrimonio en madeira de nogueira. Se era nogueira negra era difícil que se deteriorase. O peche por un mes ou quince días vai deteriorando todas as imaxes e altares.
