Natalia Jardón Pérez, natural do concello de Boal e investigadora predoutoral no centro de estudos avanzados en lingüística teórica (CASTL) na Universidade de Tromsø (Noruega).

Existe en inglés unha expresión que pode resultarnos útil para explicar o clima de confusión xeneralizada que afecta á comunidade lingüística do Eo-Navia: trátase da frase elephant in the room, ‘elefante no cuarto’, usada metaforicamente para describir situacións en que unha realidade evidente e incontrovertible é ignorada de maneira consciente, por ser esta socialmente incómoda, subversiva ou inoportuna.

Ditas situacións lévannos a escenarios grotescos onde o estudo da realidade por si mesma cae no descrédito, asediada por un relativismo que asume que o coñecemento depende do punto de vista. Dado que sería moi difícil (nos termos que marca a ciencia) tratar de negar un feito tan evidente como pode ser a presenza dun elefante, recórrese nestes casos ao cuestionamiento sistemático da realidade, salientando a súa irrelevancia. Esta estratexia, que poderiamos denominar sofista por non aspirar á verdade senón á mera persuasión, alimenta un estado de “esquizofrenia social” que compele ao cidadán para vivir en contradición.

Entremos agora nese cuarto chamado Asturias, decorado en diferentes estilos e con vistas ao mar e á montaña: aí vemos o elefante que o habita desde tempos inmemorables, o idioma galego. Observamos o seu camiñar tranquilo e imperturbable polo cuarto que sempre foi o seu fogar, e sen a cal estaría orfo; con todo, preguntémonos isto: que quedaría de Asturias sen o seu elefante?

O problema xorde cando quen ten a competencia (e a responsabilidade) de velar polo benestar do elefante queren acabar con el e con calquera outro indicio de diversidade no cuarto. Por iso é polo que durante os últimos 30 anos se desenvolveu unha política de “exterminio amable” da lingua galega en Asturias, lingua que representa a decenas de miles de asturianos.

Cales son as características máis notables desta política de exterminio amable? Unha delas é evitar chamar á realidade polo seu nome para desposuíla da súa identidade: así, rexéitase o uso do termo galego en favor doutros como eonaviego ou galego-asturiano, que en ningún caso estarán ao nivel da “verdadeira” lingua de Asturias, o asturiano. Utilizar o termo galego supoñería recoñecer a súa dignidade como parte do dominio lingüístico galego-portugués, e como membro dun legado histórico e cultural tan extenso (ou máis) que o do astur-leonés; por iso, négaselle o nome e o poñen no pé de páxina.

Así chegamos á segunda característica, a invisibilización da lingua nas institucións e medios autonómicos: convido ao lector a pasear pola Junta General, órgano que (supostamente) representa a todos os asturianos, onde verá carteis bilingües en asturiano/castelán. Busque algo en galego e non o atopará, do mesmo xeito que non atopará un programa na TPA onde o presentador use o galego para dirixirse aos veciños dun pobo da Asturias central.

Isto último non deixaría de ser meramente anecdótico se non ocorrese todos os días en sentido contrario: refírome ao caso do presentador que visita Eo-Navia en asturiano. Por tanto, en Asturias hai un indigno desaxuste entre a realidade lingüística do territorio e o recoñecemento da mesma a nivel mediático e institucional.

Unha terceira propiedade do exterminio amable é o control social da opinión e a sinalización do disidente: para iso adúcense argumentos falaces baseados en enquisas que apelan a sentimentos e identidades, máis aló da lingua, todo iso para negar que o elefante existe e é. No canto de apreciar a riqueza lingüística do cuarto, normalizando o feito de que o galego é tan propio de Asturias como o poden ser o asturiano e o castelán, óptase por lanzar aos galegofalantes a unha piscina de contradición, na que compiten asturianidade e lingua.

Aqueles que logran non caer á auga son acusados de galeguistas, palabra cuxo sentido orixinal (‘que ten amor ou aprecio polo galego’) foi substituído en Asturias por outro de carácter nacionalista- irredentista que acentúa a confusión creada entre identidade e lingua. A mensaxe que se lle lanza á opinión pública é o seguinte: os que sosteñen que en Asturias se fala galego son os mesmos que reclaman que o territorio entre o Eo e o Navia forme parte de Galicia. E vostede, querido cidadán? Chamaría galego á súa fala? É vostede un traidor á patria?

Tras o tabú terminolóxico, a invisibilización institucional e mediática, e o control da opinión pública, aparece o ingrediente máis letal do exterminio amable: a substitución. Para continuar coa nosa metáfora, isto consistiría en facer crer á xente que o que percibe de forma clara e distinta como un elefante en realidade é unha gaivota. Admítese que hai algo, pero non o que o cidadán diría que hai.

Este podería dicir: “ben, eu penso que non hai dúbida de que é un elefante: esas orellas, a trompa, as patas, o tamaño, os berros que dá”; pero de súpeto, vese golpeado polas tres primeiras partes do exterminio amable, arriba descritas; o pobre home incorpórase como pode e recapacita: “quizá sexan alucinacións miñas, o do elefan… o paquidermo, perdón”; acto seguido aparece a voz da substitución: “tranquilo, non estás completamente tolo. Si que hai algo, pero mírao ben. É unha gaivota”; o home contesta pasmado: “non vexo que voe, nin que poña ovos, nin que teña plumas. Será a miña percepción que me engana, así que vou deixar todas as miñas intuicións de lado, e vou confiar cegamente nesta voz que me di que é unha gaivota. Seguro que ao final acabo véndoa eu tamén”.

Tan triste como absurdo, verdade? Pois esa é a realidade de Asturias, a realidade do galegofalante do Eo-Navia que percibe, por exemplo, que o seu “o” soa diferente cando fala do oso animal e do óso que forma o esqueleto. No canto de aceptar este feito como consecuencia natural de que o “o” en galego pode ser aberto ou pechado, fáiselle crer que o que el percibe como “o” pode ser “u”, tratando así de acomodar o seu sistema de 7 vogais a outro de 5 que lle é alleo, o sistema asturleonés.

As normas ortográficas vixentes, cociñadas a principios dos 90 co obxectivo de deslexitimar as propostas pola Mesa prá defensa do galego de Asturias (MDGA), contemplan ademais a substitución do – ll- etimolóxico polo -y propio do asturiano, así como a adopción de apóstrofes. Estas decisións a redor da norma non son inocentes, senón que obedecen ao propósito criminal de deformar o galego propio de Asturias ata que non sexa xa recoñecible, para así poder arrebatarlle a súa dignidade e condición de lingua pertencente ao tronco galego-portugués. O afán de converter o elefante en gaivota.