O físico Saúl Ares, natural do Bierzo e que traballa no departamento de Bioloxía de Sistemas do Centro Nacional de Biotecnoloxía do CSIC, estase a converter nunha referencia informativa sobre o brote da Mariña, que analiza diariamente en Twitter. Ares dirixe unha investigación para estudar a evolución da pandemia do coronavirus, e puxo un ollo no foco da comarca.

Como ve a evolución do brote?

Houbo un momento, nos primeiros días de xullo, no que daba moito medo, medrando rápido mesmo fixándonos nos datos oficiais. Agora, se temos que crer estas mesmas estatísticas, levamos catro días seguidos nos que xa non está a medrar. Iso non é unha fluctuación nin unha casualidade, de xeito que parece que está a rematar o brote, aínda que as predicións con respecto a unha pandemia non son posibles. Podemos estar averiguando se hai un descontrol ou se se está a dobrar a curva, pero non se pode predecir o que vai acontecer e tampouco o final dun brote. Reproducir o pasado non garante predecir o futuro.

Sempre os modelos con máis parámetros encaixan mellor os datos. Engadindo un único parámetro, a función loxística xeneralizada (https://t.co/bXztwBp7y8) crava a evolución do brote de #aMariña e “prevé” o seu inminente final … 1/2 pic.twitter.com/X3rHPDFnsh

— Saúl Ares (@omeuxeito) July 13, 2020

INDICADORES

Con que indicadores traballa habitualmente para as súas investigacións e con cales traballa con este brote? Bota algúns en falta?

O único que temos dispoñible son o número de casos novos cada día, con iso pódese sacar o número de casos acumulados desde o principio do brote. Se dunha forma consistente coñecese máis datos, como o número de PCR feitas cada día, os positivos novos dados entre contactos coñecidos e entre aqueles que se deron entre persoas que non estaban baixo control, sería interesante. O número de altas, que tamén o temos, non me parece tan relevante; sería significativo se o brote medrase no tempo, porque nos daría a entender cantos infectados sanan na rexión, pero como levamos vinte días, non ten tanta importancia.

INFORMACIÓN

Está a ser transparente a Xunta á hora de transmitir a información?

A Consellería está a dar datos de xeito críptico, ofrecen cifras de casos activos e ás veces falan do número de altas, pero moitos días non falan dos números de positivos novos que se produciron, e daquela tes que apuntar toda a serie desde o comezo do brote para facer a suma-resta e ter esa información, ata ver que novos infectados hai entre un día e outro. Podes conseguir esa información concreta, pero é certo que nesta xestión a Xunta podería ser moito máis clara e accesible.

Ademais disto, sería moi interesante que se ofrecese de xeito sistemático o número de PCR que se están a facer, a porcentaxe de positivos… Algúns días ofrécense estes datos, algúns días non, e así é difícil. Despois, sería importante ter máis coñecemento do trazamento de contactos que están a facer; son consciente de que aí xa entramos no terreo da intimidade persoal, pero penso que sería posible facelo sen ofrecer datos persoais. Axudaría moito a ver o caso desde fóra. Claramente, quenes non estamos “dentro” desa situación e a ollamos desde fóra, cos datos ofrecidos non podemos ter unha idea clara do que está a acontecer.

Parece, se cremos nos datos que nos dan, que a cousa está controlada, pero non se puido saber ata que as cifras pararon de medrar. Pero eles, que están a facer o trazamento dos casos, deberon ter visto desde hai días atrás que non aparecían casos novos aparte dos que eles estaban controlando. Penso que podían, dunha forma máis estatística, informar sobre os positivos diarios que estaban entre os casos en seguimento e cales foron inesperados. Tería axudado a público e profesionais.

O USO DAS CIFRAS

Sanitarios da Mariña aseguran que se está a “confundir” coas cifras. É doado xogar con elas para transmitir unha mensaxe ou outra?

Si que se pode. Basta, por exemplo, con facer máis PCR un día para conseguir un número máis alto de positivos ese día, que por suposto non vas descubrir nos días seguintes. Houbo un caso sospeitoso: xusto no primeiro día despois do peche da Mariña, houbo só tres novos positivos, cando nos días anteriores houbo moitos máis e tamén nos posteriores. Pode ser casualidade, por suposto, pero se se quixese facer adrede, é doado de manipular; adiantar ou retrasar as probas.

Un exemplo clásico foi o da comunidade de Madrid, onde sempre se chegaba tarde a dar os datos ao Ministerio; entón, nas novas sempre saían menos casos novos dos que realmente había. Máis tarde axustábase ben, concretábanse as cifras correctas, pero na prensa xa saíra o número menor. Este tipo de trucos están a ser unha constante nas Administracións, é algo desgraciadamente habitual. Mais aquí no caso da Mariña, o certo é que non poido xulgar porque descoñezo tamén as contas dos médicos que critican isto.

En mi última actualización sobre el brote de #aMariña (https://t.co/YN2DwJ3dy5) dije q pondría alguna gráfica nueva sobre el asunto. Esta animación, sin valor científico, es un ejemplo de las dificultades q conlleva predecir la dinámica de epidemias. Vamos a explicar un poco. 1/n pic.twitter.com/TiwvFqeG8F

— Saúl Ares (@omeuxeito) July 12, 2020

De forma xenérica, as Administracións están, daquela, afastando aos cidadáns da información real.

Está a ser horrible en todas partes. Incluso o mesmo xeito de dar os datos; colgan na web un pdf que non podes ler con determinadas ferramentas. É terrorífico ter que facer investigacións manuais e co brote da Mariña temos que facelas.

PECHE

A Xunta tomou medidas primeiro cun peche da Mariña como entidade sanitaria, como distrito, durante cinco días, e despois levantou as restriccións onde había menos casos ou ningún pero reforzounas onde se documentaban máis positivos, especialmente en Burela. Como as ve? Son congruentes coa mensaxe do Sergas de que o foco estaba controlado?

Desde fóra é difícil saber, porque non temos datos dos positivos que apareceron en contactos controlados e cales apareceron por sorpresa. Nestes últimos, é moi posible que teñan que ver con contaxios a partir de persoas asintomáticas que están completamente fóra de control. Daquela, a única medida de controlar aos asintomáticos ou presintomáticos e este tipo de controis sobre a poboación, para evitar que se movan e leven o virus a outros lados.

Houbo transmisión comunitaria, cuestión que o Sergas nega?

Cos datos dos últimos días, con catro, tres positivos novos, segundo o Sergas entre casos controlados, diríase que non hai transmisión comunitaria, que están todos os infectados baixo control. Hai dez días parecía o contrario e é posible que a houbese, cabendo a posibilidade tamén de que os sanitarios do Sergas traballasen ben e fosen capaces de atopar a todos aqueles que non estaban baixo control nos primeiros días.

ELECCIÓNS E ABAU

Sanitarios e a oposición solicitaron o aprazamento das eleccións, mentres que a Xunta asegurou que a celebración dos comicios era segura e que as detrás das críticas había un afán de meter medo para acadar réditos electorais. Cal é o risco real nestes casos?

Na Mariña e en Galicia, calquera evento deste tipo ten sempre risco mentres haxa coronavirus. O que temos que pensar é que imos ter que convivir con esta situación polo menos un ano, porque antes é pouco probable que haxa vacina ou medicamento que funcione. Temos que convivir con estes riscos e tentar facelo do xeito máis controlado posible. ABAU e comicios está claro que son eventos nos que hai exposición; fanse o mellor que se pode, en espazos aireados, con máscaras, medidas de seguridade… Penso que neste momento temos que convivir con isto, non queda outro remedio. Pero, por outra banda, precisamente por iso eu convidaría a ser moi cautelosos co manexo dos datos e tamén coa vixilancia do virus, por se houbo realmente efectos peores dos que a todos nos gustaría.

APRENDIZAXE

Que sabemos e que non sabemos desta doenza sobre a que non temos vacina?

Hai moito que non sabemos. É un virus que é novo, que hai un ano nin coñeciamos. Aprendimos moito do tratamento clínico, case cada semana hai avances novos para tratar os enfermos. Agora estamos a ver que a gravidade dos infectados, incluso con mortes, estase a reducir, porque se avanzou moitísimo no tratamento.

Desde un punto de vista médico non podo falar demasiado, porque non é o meu ámbito. Desde o meu eido poido dicir que as epidemias son por natureza en certa medida como o tempo atmosférico. Temos a predicción do clima na tele, pero sabemos que se hai unha diferenza de máis de dous ou tres días perde fiabilidade. Todos nos acostumamos a facer os nosos plans a partir dunha predicción probabilística: “o domingo hai un 80% de probabilidade de choiva”.

O tempo é unha dinámica caótica, e no caso das epidemias non son caóticas, pero contan cun rasgo común, e é que ten moita importancia a dinámica expoñencial. Isto significa que pode haber un incremento de forma explosiva, que unha diferenza moi pequeniña provoque unhas consecuencias moi grandes. Iso fai que o que chamamos a nosa fiestra de predicción estea limitada.

PREVENCIÓN

Por ese carácter expoñencial entendo que é crucial o coidadosos que sexamos.

Totalmente, porque moi rapidamente pódese perder o control sobre unha cousa que estaba máis ou menos localizada. E iso é algo no que tamén avanzamos dalgunha maneira, no que aprendimos nos últimos meses. O brote da Mariña é paradigmático; nos primeiros días medrou de forma expoñencial, dobrando o número de casos por día, que é unha das características deste tipo de procesos, pero logo evolucionou máis lentamente, e isto é porque como sociedade nos transformamos. As máscaras, o distanciamento interpersoal, contribúen a iso.